تاثیر سرمایه اجتماعی بر توسعه مالی در ایران

چکیده سرمایه اجتماعی مجموعه ای از شبکه ها، گروه ها، هنجارهای اعتماد و همیاری، قوانین، مقررات و ارزش های اجتماعی است. در واقع هنجارها و ارزش های اجتماعی بر اساس روابط حاکم میان افراد، در شبکه ها و گروه های اجتماعی شکل می گیرند. بنابراین بیان می شود که سرمایه اجتماعی از سه عنصر اصلی (شبکه ها و گروه های اجتماعی، اعتماد اجتماعی و هنجارهای اجتماعی) تشکیل شده است. در این تحقیق ابتدا سعی شده است ادبیات سرمایه اجتماعی از بدو پیدایش تا به امروز تبیین شود. تکوین نظریه سرمایه اجتماعی مرهون تلاش های افرادی چون بوردیو، کلمن، پاتنام و فوکویاما است. تلاش های بوردیو مربوط به مفهوم سازی اولیه سرمایه اجتماعی است. کلمن بر نقش سرمایه اجتماعی در آموزش تاکید می ورزد. پاتنام به نقش سرمایه اجتماعی بر توسعه، برخورداری و دموکراسی توجه دارد. فوکویاما به بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و جامعه مدنی پرداخته است. سرمایه اجتماعی توسط مسیرهایی بر اقتصاد اثر می گذارد. یکی از این مسیرها، توسعه مالی است. سرمایه اجتماعی با افزایش کارایی بخش مالی در تبدیل پس‎اندازهای افراد یا خانوارها به سرمایه‎گذاری‎های تولیدی، بر تولید کالاهای نهایی و توسعه اقتصادی اثر می‎گذارد. با بالا رفتن اعتماد اجتماعی در جامعه، مبادلات اقتصادی تسهیل می شوند. در ادامه روند شاخص‎های معکوس سرمایه اجتماعی و شاخص‎های منتخب توسعه مالی (برای سال‎های 1357 تا 1384) بررسی شدند. روند شاخص‎های معکوس سرمایه اجتماعی (طلاق، چک‎های برگشتی و بدهی‎های معوقه)، کاهش سرمایه اجتماعی در ایران را نشان می‎دهند. به ویژه میزان طلاق که دارای روندی صعودی از ابتدای انقلاب اسلامی بوده است. شاخص های توسعه مالی ایران در طی سه دهه ی اخیر دارای نوسان بوده اند ولی در سال های اخیر به ویژه از ابتدای اجرای برنامه ی سوم توسعه اقتصادی، بهبودی در این شاخص ها ملاحظه می شود. یکی از مهم ترین دلایل نوسانات شاخص های بانکی در ایران تصدیگری دولت در سیستم مالی است. برای هر سه شاخص توسعه مالی مورد نظر در این تحقیق، مدلی به صورت خطی با روش حداقل مربعات معمولی برای سال های 1355 تا 1384 برآورد شد. مهم ترین نتایج حاصل از برآورد مدل ها نشان داد که اثر شاخص معکوس سرمایه اجتماعی بر هر سه شاخص منفی بوده است. همچنین در کنار متغیر سرمایه اجتماعی، اثر متغیرهای رشد اقتصادی، سرکوب مالی و نرخ تورم، شبه پول در برآورد مدل‎ها در نظر گرفته شد. اثر رشد اقتصادی بر هر سه شاخص مثبت بوده که موید حاکم بودن دیدگاه طرف تقاضا در ایران است. اثر نرخ تورم و متغیر سرکوب مالی (نسبت بدهی دولت به سیستم بانکی به gdp) بر هر سه شاخص منفی بوده است. همچنین اثر شبه پول بر دو شاخص کارایی توسعه مالی و ساختاری توسعه مالی مثبت بوده است. کلید واژگان: سرمایه اجتماعی، اعتماد، توسعه مالی، شاخص کارایی توسعه مالی، شاخص ساختاری توسعه مالی، شاخص ابزاری توسعه مالی و سرکوب مالی.